مروری بر وضعیت پژوهش در رشته های علوم پایه،
خطری كه رشته های علوم پایه را تهدید می كند
به گزارش دانلود فایل یك پژوهشگر شاخه زیست شناسی با اشاره به تفاوت های تخصیص بودجه پژوهشی در كشورهای پیشرفته و ایران، تاكید كرد: هم اكنون وضعیت نیروی انسانی در رشته های علوم پایه برای پژوهش بحرانی نیست ولی با عنایت به گرایش دانش آموزان به ادامه تحصیل در رشته های درآمدزا همچون رشته های علوم پزشكی، این خطر وجود دارد كه كمبود نیروی انسانی در حوزه علوم پایه، بعنوان یكی از اركان مهم پژوهش، در آینده رخ دهد.
فرشاد درویشی هرزویلی در گفت و گو با ایسنا، به چالش های انجام پژوهش در رشته های علوم پایه پرداخت و اظهار داشت: مهم ترین چالش انجام پژوهش در تمام رشته های علمی، تأمین بودجه پژوهشی است برای اینكه بدون تامین بودجه، انجام پژوهش امكان پذیر نیست. در كشور ما بودجه های پژوهشی معمولاً دولتی هستند كه برای انجام پژوهش تعریف شده و با عنایت به دیدگاه مسئولان تقسیم می شوند؛ نتیجه این پژوهش ها در بیشتر مواقع منجر به چاپ مقاله و تولید آمار می شود.
وی اشاره كرد: چالش اصلی انجام پژوهش در رشته های علوم پایه در كشور با عنایت به دولتی بودن بودجه های پژوهشی، به نوع نگاه مسئولان برمی گردد كه رشته های علوم پایه را به صورتی "غیركاربردی" می دانند.
پژوهشگر جوان برگزیده شاخه زیست شناسی در مراسم گرامیداشت ابوریحان كه توسط فرهنگستان علوم برگزار شد، در همین زمینه افزود: در نگاه اول شاید رشته های علوم پایه غیركاربردی و محض به نظر برسند و صرفاً پایه ای برای علوم كاربردی نظیر علوم پزشكی و مهندسی تلقی شوند؛ ولی باید توجه داشت كه رشته های علوم پایه دارای دو جنبه محض و كاربردی هستند.
تفاوت های تخصیص بودجه پژوهشی در كشورهای پیشرفته با ایران
درویشی با اشاره به اینكه امروزه در سطح دنیا جنبه كاربردی بر جنبه محض رشته های علوم پایه غلبه دارد، اشاره كرد: در كشورهای پیشرفته بر خلاف كشور ما، بودجه های پژوهشی با دید كاربردی از بخش خصوصی و شركت ها تأمین شده و بودجه این پژوهش ها با دید كاربردی به آنها تأمین می شود.
وی اضافه كرد: از جانب دیگر بیشتر تصمیم گیرندگان و مسئولان دخیل در امر تخصیص بودجه های پژوهشی دولتی، فارغ التحصیلان رشته های مهندسی و پزشكی هستند و بنا بر این در زمینه تخصیص بودجه عنایت كمتری به رشته های علوم پایه می شود. این در شرایطی است كه بودجه های دولتی در كشورهای پیشرفته بیشتر برای پركردن خلاء در پژوهش های محض رشته های علوم پایه به كار می رود.
استاد دانشگاه مراغه در ارتباط با مشاركت بخش خصوصی و شركت ها در تامین بودجه پژوهشی اظهار داشت: بخش خصوصی و شركت ها در كشورهای پیشرفته به جهت اینكه بتوانند در رقابت با رقبا موفق شوند نیازمند ارتقای دائمی تولید و كیفیت محصولات خود هستند. تحقق این امر در گروی فعالیت واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) این شركت هاست كه پژوهش های دارای ریسك مالی در آنجا انجام می شود.
درویشی با تاكید بر آن كه واحد تحقیق و توسعه در واقع قلب یك شركت است، توضیح داد: بعضی از این شركت ها پژوهش های در رابطه با تحقیق و توسعه را با اعتمادی كه به پژوهشگران دانشگاهی دارند، به دانشگاه و پژوهشگران دانشگاهی سپرده و بودجه قابل توجهی را به این امر اختصاص می دهند. در كشور ما كه یك كشور مصرف كننده با اقتصاد نفتی هستیم، این اتفاق نمی افتد و صنایع ما به مدلول واقعی واحد تحقیق و توسعه ندارند؛ چونكه نیازهای صنعت به صورت آماده بدون قابلیت ارتقا با هزینه كلان از خارج كشور وارد می شود و بحث رقابت برای ارتقای محصولات نیز به سبب انحصاری و دولتی بودن صنایع مطرح نیست.
جای خالی نقشه راه اجرایی
وی در پاسخ به این پرسش كه آینده جایگاه پژوهش های علوم پایه در ایران، با عنایت به كم شدن گرایش به رشته های تحصیلی این حوزه چه خواهد بود، تشریح كرد: پاسخ به این پرسش دشوار است و زمانی می توان به آن پاسخ داد كه سند و نقشه راه مشخصی برای بسط علوم در كشور داشته باشیم. در سال ۱۳۸۹ سند نقشه جامع علمی كشور تصویب و ابلاغ گردیده و خوشبختانه در سند به علوم كاربردی و پایه نگاه جامعی در چارچوب الویت های (الف) تا (ج) صورت گرفته است.
پژوهشگر جوان برجسته شاخه زیست شناسی سال ۹۸ افزود: با این وجود سند نقشه جامع علمی كشور با عنایت به ماهیت آن حاوی نكات كلی است و هنوز با گذشت بیشتر از ۸ سال، برنامه و نقشه راه اجرایی كردن این سند تدوین و تصویب نشده؛ در نتیجه چگونگی اجرای سند و رسیدن به پیش بینی ها و اهداف آن در هاله ای از ابهام است.
درویشی در همین خصوص به ذكر یك مثال پرداخت و اظهار نمود: بعنوان مثال فناوری زیستی جزو الویت های (الف) علم و فناوری كشور در سند فوق است و در قسمت ۲-۳ آن ذكر شده كه سه درصد از بازار جهانی فناوری زیستی باید كسب شود.
وی اشاره كرد: با توجه به عدم وجود برنامه و نقشه راه اجرایی كردن سند، بحث دستگاه یا دستگاه های اجرایی ذی ربط، چگونگی تأمین نیروی انسانی و هزینه های پژوهش برای رسیدن به این هدف معین نمی باشد. با این اوصاف صحبت و پیش بینی درباب آینده جایگاه پژوهش های علوم پایه در ایران سخت و نا ممكن است.
وضعیت نیروی انسانی در رشته های علوم پایه بحرانی نیست
استاد دانشگاه مراغه اشاره كرد: با این وجود ذكر دو نكته خالی از لطف نیست. نكته اول اینكه هم اكنون وضعیت نیروی انسانی در رشته های علوم پایه برای پژوهش بحرانی نیست ولی با عنایت به گرایش دانش آموزان به ادامه تحصیل در رشته های درآمدزا همچون رشته های علوم پزشكی، این خطر وجود دارد كه كمبود نیروی انسانی بعنوان یكی از اركان مهم پژوهش در حوزه علوم پایه در آینده رخ دهد.
درویشی اضافه كرد: اما نكته دوم و مهم تر بحث تأمین هزینه پژوهش است. در حال حاضر بیشترین پژوهش ها در حوزه علوم پایه كشور در دانشگاه و مراكز علمی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با هزینه های پژوهشی محدود این وزارت خانه انجام می شود. اگر بعنوان نمونه نگاهی به هزینه اختصاص یافته به پایان نامه دانشجویان تحصیلات تكمیلی داشته باشیم و هزینه های گزاف انجام پژوهش در علوم پایه كه هر ساله افزایش می یابد را در نظر بگیریم، آینده جایگاه پژوهش های علوم پایه در ایران مشخص می شود.
بهره گیری كشورهای مختلف از ایده ها و مقالات ایرانی
وی سپس به مهم ترین اولویت ها و موضوعات روز دنیا در شاخه زیست شناسی و همسانی این اولویت ها در داخل و خارج كشور پرداخت و اظهار داشت: بعنوان فردی كه در حوزه میكروبیولوژی كاربردی (زیست فناوری میكروبی) فعالیت دارم باید این را بگویم كه بعنوان مثال در این رشته یكی از اولویت ها و موضوعات روز دنیا تولید محصولات گران قیمت با فناوری زیستی از منابع ارزان قیمت و تجدیدپذیر با استفاده از میكروارگانیسم ها است و در این راستا از تحقیقات پیشرفته مهندسی متابولیك و زیست شناسی مصنوعی استفاده می شود.
پژوهشگر جوان برجسته شاخه زیست شناسی سال ۹۸ افزود: امروزه خیلی از آنزیم های صنعتی با كاربرد در صنعت شوینده ها، نساجی و غذایی، اسیدهای آلی نظیر اسید استیك (سركه) و اسید سیتریك، مواد شیرین كننده و طعم دهنده، داروها همچون داروهای نوتركیب (مانند انسولین) و آنتی بیوتیك ها، پلاستیك های تجزیه پذیر، سوخت های پاك و زیستی توسط میكروارگانیسم ها تولید می شود و كشور ما وارد كننده این محصولات میكروبی است؛ در نتیجه كشور به این محصولات و فناوری ها نیازمند است و اهمیت این مساله زمانی بیشتر می شود كه بدانیم فناوری زیستی جزو الویت های (الف) علم و فناوری كشور در سند نقشه جامع علمی كشور نیز هست.
درویشی با اشاره به اینكه ما می توانیم فناوری زیستی را بومی سازی نماییم، توضیح داد: محصولات با فناوری زیستی ارزش افزوده بالایی دارند و معمولاً با هزینه های بالا وارد كشور می شوند و بومی سازی آنها به لحاظ اقتصادی به صرفه است.
وی تاكید كرد: بومی سازی فناوری زیستی مستلزم اعتماد مسئولان و ایجاد شرایط مناسب برای فعالان این عرصه است؛ متأسفانه چون این شرایط در كشور فراهم نیست دانش و ایده های ما در چارچوب مقالات در اختیار كشورهای دیگر قرار می گیرد و آنها با فراهم كردن شرایط از این دانش برای تولید محصولات و فناوری ها بهره برده و در نهایت آنها را با قیمت های گزاف به كشور ما صادر می كنند.
استاد دانشگاه مراغه اشاره كرد: با عنایت به وجود نیروی انسانی و قابلیت های خوب در كشور اگر امكانات و شرایط فراهم گردد، علاوه بر تأمین نیازهای داخلی می توانیم صادركننده چنین محصولات و فناوری هایی باشیم.
عدم استفاده از ظرفیت تولید محصولات با ارزش
درویشی در بخشی دیگر از صحبت های خود با اشاره به جایگاه ایران در میان پژوهش های جهانی انجام گرفته در حوزه فناوری زیستی، اظهار نمود: بر طبق اطلاعات موجود، رتبه جهانی ایران در تولید دانش (مقالات) زیست فناوری ۱۶ است و برمبنای پیش بینی صورت گرفته بازار جهانی زیست فناوری در سال ۲۰۲۰ به ۶۰۴ میلیارد دلار می رسد كه طبق آمار ستاد توسعه زیست فناوری هم اكنون سهم سالانه ایران از بازار جهانی زیست فناوری تنها كمتر از یك میلیارد دلار (حدود ۹۰۰ میلیون دلار) است.
درویشی اظهار داشت: خوشبختانه مجهز به فناوری های روز دنیا در زمینه مهندسی متابولیك و زیست شناسی مصنوعی میكروارگانیسم ها برای تولید محصولات میكروبی با ارزش اقتصادی هستیم؛ اما متأسفانه در كشور ساز وكارهای مناسبی وجود ندارد تا از ظرفیتی كه با تلاش فراوان به دست آمده استفاده گردد.
وی تصریح كرد: از این ظرفیت می توان در ایجاد سیستم های میكروبی پرتوان و پایدار برای تولید محصولات با ارزش زیست فناورانه، از تولید داروهای نوتركیب گرفته تا مواد شیمیایی و صنعتی، بهره برد.
استاد دانشگاه مراغه درانتها اشاره كرد: هدف از پژوهش در حوزه زیست فناوری (به ویژه گرایش میكروبی) در دنیا صرفاً تولید دانش و مقاله نیست؛ بلكه از آن در تولید محصولات با ارزش افزوده بالا استفاده می شود و در نتیجه باید برای بالا بردن سهم كشورمان در بازار جهانی زیست فناوری اهمیت بیشتری قائل شد.
منبع: دانلود فایل
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب